بررسی تاثیر فرهنگ وقف بر سیمای کالبدی شهرهای ایران با تاکید بر بازار ( نمونه موردی بازار های سنتی شهر یزد)

چکیده : وقف یکی از ارزش های والای انسانی است که تحت تأثیر جهان بینی دینی و مذهبی اسلام ، علاوه بر داشتن نقش موثر اجتماعی و اقتصادی ، کارکردهای متعددی در زندگی روزانه و فعالیت های شهری دارد. این پژوهش با علم به این موضوع و در راستای بررسی تأثیر وقف بر مجموعه بازار های قدیمی شهر یزد انجام گردیده است. نوع تحقیق کاربردی- توسعه ای و روش آن توصیفی- تحلیلی بوده و جامعه آماری آن گستره جغرافیایی مجموعه بازارچه های قدیمی شهر یزد است که نمونه آماری آن شامل تمام بازارهای قدیمی این شهر می باشد. در این تحقیق نخست از طریق مطالعات کتابخانه ای، مصاحبه ، پرسشنامه و مشاهده میدانی نسبت به جمع آوری آمار و اطلاعات مورد نیاز تحقیق اقدام گردیده ، سپس با استفاده از روشهای آمار توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. بر اساس نتایج بدست آمده در کل این مجموعه راسته بازارچه های قدیمی یزد 827 مغازه وجود دارد که 271 مغازه آن ها وقفی و 556 مغازه غیر وقفی می باشد. که از این تعداد مغازه وقفی 255 واحد یعنی بیش از 94 % آن ها در نیمه جنوبی مجموعه بازار یزد و تنها 6% یعنی 16 مغازه در نیمه شمالی بازار توزیع شده است. از نظر باز و بسته بودن مغازه ها ، باز الگوی خاصی بر مجموعه بازار های سنتی یزد حاکم است ، به طوری که از کل مغازه های این بازارها یعنی 827 مغازه ، 527 مغازه آن ها باز هستند ، که 399 واحد آن ها غیر وقفی و 128 باب آن ها وقفی هستند؛ و از طرفی دیگر از 527 مغازه ای که باز هستند 284 مغازه ، که بیش از نیمی از این مغازه های باز را شامل می شوند، در نیمه شمالی مجموعه بازار یزد قرار دارند. همچنین نتایج تحقیق نشان می دهد که مجموعه بازار سنتی یزد ، همان طور که از نظر نوع مالکیت و باز و بسته بودن مغازه ها دارای الگوی خاصی بود، از نظر عملکرد ، کالبد و سیمای کلی بازارها دارای ویژگی های خاصی است. بررسی مجموعه راسته بازارهای نیمه جنوبی شهر یزد نشان می دهد که بیشتر بازارهای این بخش از شهر یزد به فرش فروشی اختصاص دارد و در مقابل ان نیمه شمالی قرار دارد که بزازی و زرگری عملکرد غالب آن را تشکیل می دهد که متناسب با نوع عملکرد،کالبد مغازه ها تغییر پیدا کرده است و سیمای کلی بازارها تابعی از عملکرد و نوع مالکیت مغازه ها بوده است. کلید واژه ها : وقف، سیمای کالبدی ، شهر اسلامی ، بازار، شهر یزد.